Barbórka - historia, zwyczaje

Barbórka, obchodzona 4 grudnia, to tradycyjne święto górników, które ma swoje korzenie w dawnych wierzeniach i kulturze górniczej. Uroczystość ta jest poświęcona św. Barbarze, patronce ludzi trudniących się pracą w niebezpiecznych warunkach, takich jak górnicy, hutnicy czy marynarze.

Święta Barbara z Nikomedii ze względu na swój tragiczny życiorys stała się patronką osób, które poprzez pracę w ciężkich warunkach narażają swoje życie. Na szczególną opiekę świętej mogą więc liczyć górnicy, hutnicy i żołnierze. Święta Barbara żyła w III wieku n.e. Wywodziła się z pogańskiej rodziny, ale podczas pobytu w tureckiej Nikomedii poznała wiarę chrześcijańską i przyjęła chrzest. Wiadomość ta bardzo rozgniewała jej ojca, który uwięził córkę i chciał zmusić do zmiany decyzji. Barbara uciekła i schowała się w jaskini, do której drogę wskazał jej Bóg. Według legendy to właśnie to wydarzenie miało wpływ na to, że dziś święta jest patronką górników, kamieniarzy, geologów i innych osób pracujących pod ziemią.

Ojciec nie mogąc odnaleźć córki, doniósł na nią do straży zajmującej się tropieniem i prześladowaniem chrześcijan. Święta Barbara poniosła śmierć przez ścięcie mieczem. Niedługo potem życie stracił ojciec kobiety – został porażony piorunem. Według dawnych podań była to kara od Boga za wydanie córki. Święta Barbara jest dziś uznawana za patronkę ciężkiej i trudnej pracy oraz nagłej śmierci, z czym wiąże się często praca górnicza.

Kult św. Barbary narodził się w średniowieczu, a w Polsce rozpowszechnił się szczególnie na Górnym Śląsku, gdzie górnictwo od wieków odgrywało kluczową rolę w życiu społeczności. Według legendy Barbara była chrześcijańską męczennicą, która zginęła za wiarę w IV wieku. Uważano ją za opiekunkę od nagłej i niespodziewanej śmierci, co czyniło ją idealną patronką górników.

Ze świętem Barbórki związanych jest wiele dawnych zwyczajów i obrzędów. Jednym z nich było odczytywanie zamążpójścia. Młode dziewczyny sięgały po wróżbę z gałązką wiśni. Polegała ona na tym, aby włożyć do wazonu ściętą gałązkę – jeśli zakwitła do świąt Bożego Narodzenia, oznaczało to, że panna niebawem zostanie mężatką. W ludowych obrzędach zerwana gałązka drzewa symbolizowała szczęście i powodzenie. Z Barbórką związane są też ludowe przesądy i powiedzenia. Tego dnia obserwowano pogodę i przepowiadano, czy zima będzie mroźna, czy też nie.

Barbórka to przede wszystkim wspólne biesiadowanie w męskim gronie. Dobra zabawa miała być zwiastunem powodzenia w pracy podczas nadchodzących miesięcy. Zanim wszyscy udali się do karczmy piwnej, sprawdzano stroje. Każdy górnik musiał być ubrany w odświętny mundur. Jeśli któryś z elementów stroju nie był dopasowany, trzeba było poddać się karze. Najczęściej było nią wypicie piwa z solą.

Barbórka to  przede wszystkim święto górników, dlatego to z tym zawodem wiąże się wiele polskich tradycji. Początkowo święto miało wydźwięk religijny, jednak z czasem zwyczaje kościelne i świeckie zaczęły się przenikać. Choć w czasach Polski Ludowej starano się zupełnie wyeliminować religijny charakter Barbórki. Kiedy władze PRL próbowały zlaicyzować obchody święta, pierwszym krokiem była zmiana nazwy. Zamiast Barbórki pojawiło się Dzień Górnika, któremu towarzyszyły festiwale, koncerty i inne wydarzenia o świeckim wydźwięku.W czasach PRL-u zwyczaj barbórki wykorzystywano w celach propagandowych, by przedstawiać górników jako wzorcowych pracowników i bohaterów pracy socjalistycznej. Samym górnikom przynosiło to jednak pewne korzyści. Mieli dostęp do specjalnych przywilejów, takich jak zakupy w sklepach górniczych, gdzie można było nabyć rzadko dostępne towary. Wśród nich znajdował się na przykład sprzęt elektroniczny, który w innych miejscach był niemal nieosiągalny.

Barbórkowe zabawy

Karczmy piwne to tradycyjne górnicze biesiady, które do Polski dotarły w latach 80. XX wieku z Niemiec. Początkowo były przeznaczone wyłącznie dla mężczyzn, a kobiety miały swoje spotkania zwane combrami babskimi.

Zabawa odbywa się przy dwóch stołach – Starych Strzech (doświadczeni górnicy) i Młodych Strzech (adepci zawodu). Spotkanie rozpoczyna hymn górników, po którym wybierane jest kolegium piwne, nadzorujące przebieg imprezy. Obowiązkowym trunkiem jest piwo serwowane w dużych kuflach. Ważnym punktem jest przywołanie Lisa-Majora, szanowanego starszego górnika, który wprowadza młodych adeptów, tzw. Lisy, czekających na pasowanie.

Barbórka współcześnie 

Obchody Barbórki rozpoczynają się porannym nabożeństwem, podczas którego wspomina się św. Barbarę i prosi o jej opiekę. Następnie odbywa się uroczysta akademia w siedzibie zarządu. Ważnym elementem jest oprawa muzyczna – orkiestra towarzyszy górnikom w odświętnych mundurach podczas spaceru po osiedlach górniczych. Wieczorem organizowane są karczmy piwne, koncerty i taneczne zabawy.

Przysłowia na Barbórkę :

Święta Barbara po lodzie, to Boże Narodzenie po wodzie.

Barbara święta o górnikach pamięta.

Gdy na świętą Barbarę mróz, sanie chłopie na górę włóż i szykuj dobry wóz.

Kiedy na świętą Barbarę błoto, będzie zima jak złoto.

Barbara mrozi – Mikołaj lód zwozi.

Z okazji Barbórki składamy najserdeczniejsze życzenia wszystkim Barbarom oraz pracownikom sektora górniczego!

Niech święta Barbara, patronka górników, otacza Was swoją opieką i chroni w codziennej pracy. Życzymy zdrowia, pomyślności, bezpiecznych powrotów do domu oraz satysfakcji z Waszego trudnego, ale jakże ważnego zawodu. Niech Wasza praca zawsze będzie doceniana, a tradycje górnicze pielęgnowane przez kolejne pokolenia.